Na skraju olbrzymiej puszczy, nad dużą rzeką pełną ryb, postanowił się osiedlić niejaki Hektor. I to najpewniej od jego spolszczonego imienia (Jaktor) pochodzi obecna nazwa miejscowości - Jaktorów.
Tereny dzisiejszej gminy Jaktorów były zamieszkane już dużo wcześniej, najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z III-IV wieku n.e. To pozostałości osady germańskiego plemienia Gotów. Odkryto je tuż za wsią Jaktorów, na polach należących do majątku Chylice. Mają kształt dwóch okrągłych kurhanów oddalonych od siebie o około 10 metrów. Badania wykopaliskowe jednego z nich pozwoliły odsłonić kamienne kręgi otaczające miejsce pochówków: jeden popielnicowy z późnego okresu lateńskiego i jeden ciałopalny, prawdopodobnie wywodzący się z kultury grobów kloszowych. To w nim znaleziono również fragmenty starożytnej ceramiki.
Wczesnośredniowieczne cmentarzysko ciałopalne, odkryte na terenie dzisiejszego Międzyborowa, datowane jest już na VI-VII wiek n.e.
Pierwsze zachowane wiadomości dotyczące terenów dzisiejszej gminy Jaktorów pochodzą z pamiętnego 1410 roku. Wtedy to przez ziemię sochaczewską, prawym brzegiem Bzury, przechodziły wojska Korony Polskiej Królestwa Polskiego na bój pod Grunwald. W okolicznych puszczach uzupełniały zapasy żywności - puszcza Jaktorowska w owym czasie obfitowała w zwierzynę. A sam król Władysław Jagiełło w grudniu tego samego roku odpoczywał w puszczach: Bolimowskiej i Jaktorowskiej. Polował na tury... aż przez cztery dni. Ponownie przyjechał tu w 1433 roku, również na polowania.
Z kolei pierwsze pisemne wzmianki o Jaktorowie datowane są na 12 września 1451 roku. Wtedy to książę mazowiecki Władysław I nadał ziemię sochaczewską, tytułem oprawy, swojej żonie Annie. W dokumencie wymienia między innymi wieś Jaktorów, a od 1452 roku w źródłach pisanych czytamy o młynie między Jaktorowem a Kuklówką. Książę podarował go niejakiemu Stanisławowi Tucznemu. W akcie darowizny napisał: „troskliwemu Stanisławowi Tucznemu", co mogło oznaczać, że ten odniósł szczególne zasługi na dworze książąt mazowieckich.
Nazwa osady pojawia się także w dokumentach z 1474 (21 marca) i 1476 roku. Jaktorów opisywany jest jako wieś książęca, którą Kazimierz Jagiellończyk pozostawia księżnej Annie w dożywotnim władaniu wraz z kilkoma innymi wsiami. Księżna dziedziczy m.in.: Bolimów, Wiskitki oraz daninę miodową od wsi Jaktorów.
Średniowieczny Jaktorów należał do starostwa sochaczewskiego i parafii w Wiskitkach. Sąsiadowały z nim takie miejscowości jak Grodzisk, Radziejowice, Mszczonów, wieś Ruda Guzowska (czyli dzisiejszy Żyrardów), Wiskitki, Kozłowice, Kaski oraz gród Sochaczew. Grodzisk, Mszczonów, i Radziejowice należały od późnego średniowiecza aż do końca XVIII wieku do powiatu mszczonowskiego. Podczas gdy reszta okolicznych miejscowości wraz z Jaktorowem stanowiła powiat sochaczewski. Oba powiaty tworzyły ziemię sochaczewską województwa rawskiego.
Średniowieczne dzieje Jaktorowa nie są łatwe do odtworzenia. Dokumenty sądowe i księgi podatkowe przechowywane w specjalnej izbie zamku sochaczewskiego spłonęły podczas potopu szwedzkiego. Inne - z Warszawskiego Archiwum Akt Dawnych spopielały z kolei podczas powstania warszawskiego. Ocalało niewiele. Z zachowanych wzmianek o mieszkańcach średniowiecznej osady pozostał wykaz podatkowy wsi królewskiej Jaktorów z 1496 i 1497 roku, sporządzony po łacinie, który zawiera spis przezwisk jego mieszkańców (nazwiska w Polsce kształtowały się od XVI wieku). W ówczesnym Jaktorowie mieszkali więc: Bank, Bąbol, Caldynek, Chromi, Clossek, Coran, Coranowa, Cordiyalowa, Corithowicz, Cossac, Cowal, Crolewycz, Cruk, Czmycz, Czwyklycz, Dudek, Gawron, Gąssyor, Goschka, Gracz, Jandral, Jarolthowicz, Jordan, Lada, Ligąnza, Lukowycz, Migatek, Motowaski, Nowak, Ogygyel, Ossowska, Pholfas, Pisczek, Prolath, Prussky, Przikvczycz, Pygyel, Sakowa, Salomon, Schichonek, Strzałkowski, Szalobi, Syckacz, Thiczka, Thurek, Tracz, Truchon, Wrobi, Wstomp, Vanthucholk, Viachowa, Voyevoda, Vyąchowycz, Zelasko. To dla wielu jaktorowian powód do dumy. Porównanie wymienionych przezwisk ze współczesnymi nazwiskami mieszkańców Jaktorowa i okolic wskazuje, że niektóre rodziny mieszkają tu nawet 500 lat!!! Cordiyalowa, czyli dzisiejsza Kordiałowa, żona Kordiala, to przecież jedno z najbardziej znanych nazwisk w Jaktorowie. Coran, czyli współczesny Kuran jest znane nie tylko w Jaktorowie, lecz również w Budach i Międzyborowie. Tak samo zresztą jak Nowak, Cruk - Kruk, Cowal - Kowal, Kowalski, Gąssyor - Gąsior, Wrobi -Wróblewski, Ciossek - tu być może Krzosek. We wsi (właściwie osadzie myśliwskiej) Kozłowice mieszkali: Nyetrzeba (dzisiejsze Nietrzebka nazwisko znane w Żyrardowie), Pelka (dzisiejsze Palka, nazwisko znane w Jaktorowie i Żyrardowie), Pyąnthek - Piątek (Międzyborów). Ozymek (Ozimek), Chmek, Klimek, to być może dzisiejszy Klimiuk (Grądy, Międzyborów), Nadolo - możliwe, że dzisiejszy Nadolski (Żyrardów). Mieszkali tam również: Colaczek (Kołaczek) - być może protoplasta wsi Kołaczek, Kanya (Kania), Cosmyder (Kuśmider), Rospara (Rozpara), Clymkowycz (Klimkiewicz), Stanyo (Stanio), Nassathka (Nasiadko). Nazwiska te spotykane są dziś we wszystkich okolicznych miejscowościach. Dlaczego? Wiele osób z pobliskich miejscowości wstępowało w związki małżeńskie lub też przenosiło się z jednej wsi do drugiej na podstawie prawa zwanego rękojemstwem kmieci. Przesiedlanie się do innej miejscowości odbywało się wówczas tylko za specjalnym przyzwoleniem. I tak w ówczesnych Wiskitkach żyli Fyrleye, a także Gyzek (Guzik), Puscz (Puszcz), Pokrop (Pokrop), Schkop (Szkop), Mucha (Mucha). Oczywiście bywało i tak, że do Jaktorowa przesiedlali się mieszkańcy z Wiskitek (wymienianych w Kodeksie Dyplomatycznym Księstwa Mazowieckiego po raz pierwszy jako miasto w 1349 roku, a potem ponownie w roku 1595). Ale podobnie jak i w innych większych wsiach czy miastach Mazowsza, notujemy w Jaktorowie znaczną liczbę osób pochodzących z innych części Europy. Wśród przezwisk znajdują się nazwiska litewskie, np. Ogygyel, od którego prawdopodobnie powstała nazwa wsi Ogidel, niderlandzkie Vanthucholk i węgierskie Szalobi. Salomon, to z kolei typowe imię żydowskie. Początki obecności Żydów na Mazowszu sięgają schyłku XI wieku.
Samo zestawienie liczby mieszkańców Jaktorowa, Wiskitek, Kozłowic czy Kask, wskazuje, że Jaktorów na przełomie XV/XVI wieku był dużą i zasobną wsią liczącą kilkadziesiąt domów przynależących do powiatu sochaczewskiego. To sprawiało, że był bardziej związany z Wiskitkami, Kozłowicami, Kaskami i Sochaczewem, niż z ówczesną wsią Grodzisk czy miasteczkiem Mszczonów. (Te dwie ostatnie miejscowości wraz z Chojnatą i Jeruzalem tworzyły odrębny powiat — powiat mszczonowski). Tracił tylko na tym, że leżał w centrum wielkich puszcz, daleko od głównych szlaków handlowych. Stąd też wieś przez długie wieki miała charakter rolniczy i leśny.
W XV wieku nie było jeszcze miejscowości sąsiadujących obecnie z Jaktorowem takich jak Międzyborów czy Żyrardów. O Wiskitkach czy Kozłowicach nie wiemy wiele. Wiskitki na pewno były dawniej siedzibą myśliwską książąt mazowieckich. Niewielką osadą przy drodze łączącej Sochaczew i Mszczonów. Kozłowice w XV wieku to wieś służebno-łowiecka starostwa sochaczewskiego. Miejscowość, do której zjeżdżali na polowania książęta mazowieccy.
Dobrze znane są natomiast dzieje sąsiadującego z Jaktorowem Grodziska. Grodzisk (gród i osada), który powstał w pobliżu wczesnośredniowiecznego grodziska o nazwie Chlebnia nad rzeką Mrowną (dopływ Rokitnicy), znajdował się na skraju Puszczy Jaktorowskiej. Gród pełnił początkowo funkcje typowo obronne, a osada była lokalnym rynkiem wymiany i handlu przede wszystkim towarów leśnych. Przez tę osadę przebiegała wówczas droga Mszczonów - Radziejowice - Błonie. Pod koniec wieku XV osada Grodzisk staje się własnością Okuniów - szlacheckiej rodziny o starym rodowodzie. Funkcję kasztelana rawskiego pełnił wówczas Tomasz Okuń. Niestety do naszych czasów nie zachowały się ani akta grodzkie, ani ziemskie, które by to potwierdziły. Znana jest natomiast historia kościoła w Grodzisku, którego fundatorem w 1355 roku został Tomasz Grodziski. W drugiej połowie XV wieku świątynia pełniła funkcję kościoła parafialnego. Na przełomie XV i XVI wieku obejmowała swoim zasięgiem takie miejscowości jak Chlebnia, Kozery, Zabłotnia, Chylice, Kałęczyn, Wola Kozerska, Kuklówka, Osowce i Izdebno. I mimo że Grodzisk stanowił wówczas osadę niewiele większą od Jaktorowa, był od niego ważniejszy, bo lepiej zlokalizowany ze względów komunikacyjnych. Dla Jaktorowa zaś ważniejszym miejscem, ze względu na istnienie największego rynku zbytu towarów oraz powołania urzędu starosty powiatowego stał się Sochaczew leżący przy szlaku handlowym Warszawa - Poznań, Warszawa - Płock. Mimo pożaru, który w 1461 roku strawił prawie całe miasto, Sochaczew nadal pozostał osadą o dużym potencjale gospodarczym i ekonomicznym. Na przełomie XV i XVI wieku istniały tu liczne cechy rzemieślnicze: sukienników, ślusarzy, kowali, czapników, złotników, nożowników, blacharzy, mieczników, musztukarzy (wyrób wędzideł), siodlarzy, paśników, kołodziejów - stelmachów, bednarzy, stolarzy, rusznikarzy, łuczników, iglarzy, kobierników, batożników, szewców, rzeźników, piekarzy, krawców, tkaczy, piwowarów, cieśli, postrzygaczy, kotlarzy i zdunów (wracając do "przezwisk" z terenu dzisiejszej gminy Jaktorów, ile tu analogii do dzisiejszych nazwisk np. Czapnik, Tkacz). Główną świątynią Sochaczewa był murowany kościół parafialny św. Wawrzyńca i Marii Magdaleny. Wzniesiono go w 1478 roku z fundacji księżnej Małgorzaty, która w 1457 roku założyła też w Sochaczewie szpital - przytułek wraz kościołem św. Ducha. Budynek drewniany, erygowany w 1487 roku stał przy trakcie głównym, tj. przy trakcie warszawskim. Osada ta lokowana była na prawie niemieckim (przełom XIV/XV wieku) i to najprawdopodobniej w tym miejscu w roku 1138 zmarł Bolesław Krzywousty. Do dziś możemy oglądać tutaj ruiny zamku, który w czasach średniowiecza, kiedy rzeki na Mazowszu były w porównaniu z dzisiejszymi o wiele większe, bronił przeprawy przez Bzurę. Nie dziwi zatem fakt, że w 1476 roku, już po wcieleniu ziemi sochaczewskiej do Korony, Kazimierz Jagiellończyk na mocy dwóch edyktów, zapewnił tamtejszym kupcom i sukiennikom prawo do swobodnej sprzedaży towarów na jarmarkach lubelskich i na Rusi.
Miejscowością najsłabiej związaną z Jaktorowem był Mszczonów - leżący na skrzyżowaniu dróg: Sochaczew - Grójec oraz Rawa - Warszawa. Obie osady dzieliła trudno dostępna i podmokła puszcza (istniał tu ośrodek przemysłowego wytapiania żelaza z rud darniowych) i przynależność do innego powiatu. Mszczonów nabył prawa miejskie dopiero w 1377 roku. Siemowit III nadał mu prawo chełmińskie i uwolnił jego mieszkańców od sądownictwa kasztelańskiego. W XV wieku miasteczko, które sąsiadowało ze Skułami, Chojnatą, i miejscowością Jeruzal, zasłynęło z wyrobu cegieł — w okolicy były bogate złoża gliny, a w 1424 roku całe wójtostwo mszczonowskie przeszło pod panowanie Andrzeja z Radziejowic herbu Junosza, ówczesnego marszałka dworu i podkomorzego sochaczewskiego. Z prawem dziedzicznym książę Siemowit V przekazał mu także: dziesięć łanów ziemi, trzecią jatkę mięsną i dom z ogrodem w Mszczonowie, prawo do wystawienia młyna i połowu ryb na rzece Obrzezi, czerpania dochodów z kary zwanej obronną, a także co trzeci denar od każdej zasądzonej kary i monopol na budowę łaźni i korzystania z jej dochodów. W latach trzydziestych i czterdziestych XV wieku Siemowit V potwierdził nadane mu wcześniej prawo chełmińskie i zwolnił poddanych z podatków i ciężarów. Powód: Mszczonów i okolice nawiedzały klęski żywiołowe i epidemie. Jak donoszą ówcześni kronikarze...
...rok 1467. Mazowsze. "Zaraza zaczęła się od głodu i zbytniej w powietrzu wilgoci, gdyż latem ciągle deszcze padały, a zima była lekka." Rok 1473: "Lato było suche i gorące, tak że rzeki powysychały. Paliły się lasy w wielu miejscach z wielkim łoskotem, a ugasić ich nie można było. Przez zbyteczne susze zboża zginęły, a stąd znowu głód powstał."
"Dwa lata później spadła na pola nadzwyczajna szarańcza i zniszczyła wszystkie zboża." Głód, jaki zapanował, spowodował, że ludzie myśleli tylko o przeżyciu: "Było tak głodno, że niektórzy, robiąc chleb z ziół polnych i liści drzew puchli i umierali."
(Dzieje Książąt Mazowieckich F. Kozłowski).
Następne dziesięciolecia przyniosły polepszenie warunków życia, pomyślność gospodarczą i pokój. Po XV wieku, kiedy panowały ostre zimy, chłodne i wilgotne wiosny, a latem — susze na przemian z powodziami, w XVI wieku nastąpiła poprawa klimatu, a więc i gospodarki.
Nowy etap zaczął się już w lutym 1476 roku. To wówczas w Sochaczewie Kazimierz Jagiellończyk odebrał przysięgę na wierność od urzędników, rycerstwa i rad miejskich całej ziemi sochaczewskiej. Zrównał jej mieszkańców w prawach i przywilejach przysługujących innym ziemiom Korony.
Tereny dzisiejszego Jaktorowa i Międzyborowa wraz z okolicznymi mniejszymi wsiami poczynając od Chylic przez Chylice Kolonię, Jaktorów Kolonię, Kołaczek, Budy Grzybek, Budy Michałowske, Budy Stare, Budy Zosine, Sade Budy, Bieganów, Henryszew, Grądy porastała gęsta puszcza. W XV wieku nieistniejąca już dziś Puszcza Jaktorowska łączyła się z istniejącymi do dziś: Bolimowską i Kampinowską, tworząc zwarty kompleks leśny. Tereny porastały także lasy iglaste lub mieszane z przewagą sosny, dębu, jesionu, jaworu, brzozy, buku i lipy. W dolinach rzek królowały lasy olszowe, wierzba i czeremcha. W runie leśnym przeważały mchy, paprocie i wrzosy. Ze zwierząt spotykano obok tura, przede wszystkim jelenie, rysie, dzikie konie.
Tur na podst ryciny z dzieła Vigenere Chroniques, 1573 r.